Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi
Yazar, öncelikle çağımızda çok yaygın olarak kullanılan ‘sentez’ ve ‘senkretizm’ (syncretisme) arasındaki farkı ortaya koyduktan sonra yararlılık durumlarına göre bunların birinden veya ikisinden de yararlanabileceğini söylüyor. Guenon’a göre; dil yetisinde olduğu gibi çeşitli tradisyonel biçimler arasındaki tekabüliyetler, bir anlamda gerçek ‘eşanlamlılık’ları (synonymies) temsil ederler. Haç sembolünde olduğu gibi birçok sembol tekabüliyet yasası gereği birçok anlam içerebilir. Tarihî süreç içerisinde çeşitli ve hiyerarşik olarak üst üste konumlanmış olan sembolik anlamlar, birbirini dışlamak bir yana zaman içerisinde meydana gelen sentezler ile bütünleşerek güçlenir. “Sembolizmin alelâde dile kıyasla çok daha az sınırlanmış bir dil olmasını sağlayan ve onu bazı gerçeklerin ifade edilmesine ve iletilmesine uygun kılan da budur.”
Yazara göre; modern dünyanın tamamen unutmuş olduğu ‘tradisyonel bilimler’ kavrayışını temelde metafizik tasavvur ile ilişkilendirmeyişidir. Oysa metafizik demek ‘evrensellik’ (külli) demektir. Bu bakış açısıyla “Birey, mümkün olabilecek tüm yayılımıyla tasavvur edildiğinde bile, bütünsel bir varlık değildir, fakat sadece bir varlığın özel bir tezahür halidir.”
Sembolik dil tüm tradisyonel eğitimin zorunlu vâsıtası olan inisiyatik dili mükemmel biçimde oluşturur. Bu duruma örnek olarak tüm tradisyonel öğretilerin çoğunda “İnsan-ı Kâmil”in sembolize edilişi örnek veriliyor. Burada varlığın yatay (genişlik), dikey (yükseklik) yönlerde açılımı içindeki hallerinin tümünün tam birlikteliğiyle ifâde edildiği sembol olarak haç işareti gösteriliyor. Varlığın ‘yatay’ (ufkî) belirli bir varoluş düzeyinde veya derecesinde, dikey (şâkulî) tüm derecelerin hiyerarşik biçimde üst üste dizilişiyle gerçekleşiyor olması anlatılmaktadır.
“İnsan kavramının aynı hal içinde tezahür etmiş olan tüm diğer varlıklarınkinden daha geçerli biçimde tradisyonel ‘İnsan-ı Kâmil’ kavrayışı bağlamına oturtulmasını mümkün kılan iş bu özel durumdur.”
Yazar önce tradisyonel bilimlerde sembolizmin oluşumunu ve anlamını anlatmakta, daha sonra varlık ve İnsan-ı Kâmil kavramını açıklamaktadır. İnsan-ı Kâmil kavramına götüren haç sembolünü metafizik boyutuyla, yatay ve dikey açılımlarını Uzak Doğu tradisyonel sembolizmleri ile diğer inançlardaki yansımalarını farklı açılardan ele alarak irdelemektedir.
